Mavi ışık: Nedir ve neden iyi ve kötüdür
Görünür ışık düşündüğünüzden çok daha karmaşıktır.
Güneşli bir günde dışarı çıkmak; iç mekanda duvardaki bir elektrik anahtarını açmak; bilgisayarınızı, telefonunuzu veya diğer dijital cihazlarınızı açmak - tüm bunlar gözlerinizin birçok etkiye sahip olabilecek çeşitli görünür (ve bazen görünmez) ışık ışınlarına maruz kalmasına neden olur.
Çoğu insan güneş ışığının görünür ışık ışınları ve aynı zamanda cildi bronzlaştırabilen veya yakabilen ultraviyole ışınları içerdiğinin farkındadır. Ancak pek çoğunun bilmediği şey, güneş tarafından yayılan görünür ışığın farklı miktarlarda enerji içeren bir dizi farklı renkli ışın içermesidir.
Mavi ışık nedir?
Güneş ışığı, her ışının enerjisine ve dalga boyuna (elektromanyetik radyasyon olarak da adlandırılır) bağlı olarak kırmızı, turuncu, sarı, yeşil ve mavi ışınlar ve bu renklerin her birinin birçok tonunu içerir. Birlikte bu renkli ışın spektrumu "beyaz ışık" veya güneş ışığı dediğimiz şeyi yaratır.
Işık spektrumu
Karmaşık fizik kurallarına girmeden, ışık ışınlarının dalga boyu ile içerdikleri enerji miktarı arasında ters bir ilişki vardır. Uzun dalga boylarına sahip ışınlar kısmen daha az enerji içerir ve kısa dalga boylarına sahip ışınlar daha fazla enerjiye sahiptir.
Görünür ışık spektrumunun kırmızı ucundaki ışınlar daha uzun dalga boylarına ve dolayısıyla daha az enerjiye sahiptir. Spektrumun mavi ucundaki ışınlar daha kısa dalga boylarına ve daha fazla enerjiye sahiptir.
Görünür ışık spektrumunun kırmızı ucunun hemen dışındaki elektromanyetik ışınlar kızılötesi olarak adlandırılır — ısıtırlar, fakat gözle görülmezler. (Yerel restoranınızda yiyecekleri sıcak tutarken gördüğünüz "ısıtma lambaları" kızılötesi radyasyon yayar. Fakat bu lambalar aynı zamanda görünür kırmızı ışık yayar, böylece insanlar açık olduklarını bilirler! Aynı durum diğer ısı lambaları için de geçerlidir.)
Görünür ışık spektrumunun diğer ucunda, en kısa dalga boylarına (ve en yüksek enerjiye) sahip mavi ışık ışınlarına bazen mavi-mor veya mor ışık denir. Bu yüzden görünür ışık spektrumunun hemen ötesindeki görünmez elektromanyetik ışınlara ultraviyole (UV) radyasyon denir.
UV'nin tehlikeleri ve faydaları
UV ışınları görünür ışık ışınlarından daha yüksek enerjiye sahiptir, bu da onları ciltte güneş yanığı adını verdiğimiz değişiklikler üretme yeteneğine sahiptir. Aslında, solaryum makinelerindeki ampuller özel olarak bu amaçla tasarlanmış kontrollü miktarda UV radyasyonu yayar.
Fakat UV'ye çok fazla maruz kalmak ağrılı bir güneş yanığına neden olur — ve daha da kötüsü cilt kanserine yol açabilir. Ayrıca bu ışınlar gözlerin güneşten yanmasına (fotokeratit veya kar körlüğü adı verilen bir durum) neden olabilir.
Fakat aşırıya kaçmadan alınan ultraviyole radyasyonun vücudun yeterli miktarda D vitamini üretmesine yardımcı olmak gibi yararlı etkileri de vardır.
Genel olarak, bilim adamları görünür ışık spektrumunun, spektrumun mavi ucundaki 380 nanometre (nm) ile kırmızı ucundaki yaklaşık 700 nm arasındaki dalga boylarına sahip elektromanyetik radyasyon içerdiğini söylüyorlar. (Bu arada, bir nanometre metrenin milyarda biri, yani 0,000000001 metredir!)
Mavi ışık genellikle 380 ila 500 nm arasında değişen görünür ışık olarak tanımlanır. Mavi ışık bazen mavi-mor ışığa (yaklaşık olarak 380 ila 450 nm) ve mavi-turkuaz ışığa (yaklaşık olarak 450 ila 500 nm) ayrılır.
Dolayısıyla tüm görünür ışığın yaklaşık üçte biri yüksek enerjili görünür (HEV) veya "mavi" ışık olarak kabul edilir.
Mavi ışıkla ilgili temel hususlar
Ultraviyole radyasyon gibi, görünür ışık spektrumunda en kısa dalga boyuna ve en yüksek enerjiye sahip görünür mavi ışığın hem bir takım faydaları, hem de bazı zararları vardır. Burada mavi ışık hakkında bilmeniz gereken önemli hususlar verilmiştir:
1. Mavi ışık her yerdedir.
Başlıca mavi ışık kaynağı güneş ışınlarıdır ve gün ışığında açık havada olmak çoğumuzun mavi ışığa en fazla maruz kalma şeklidir. Ancak floresan ve LED aydınlatma ve düz ekran televizyonlar da dahil olmak üzere birçok insan yapımı, iç mekan mavi ışık kaynağı vardır.
En önemlisi, bilgisayarların, elektronik dizüstü bilgisayarların, akıllı telefonların ve diğer dijital cihazların ekranları önemli miktarda mavi ışık yayar. Bu cihazların yaydığı HEV ışığı miktarı, güneş tarafından yayılan HEV ışığının sadece küçük bir oranıdır. Fakat insanların bu cihazları kullanarak harcadıkları zaman ve bu ekranların kullanıcının yüzüne yakınlığı, birçok göz doktorunu ve diğer sağlık uzmanlarını mavi ışığın göz sağlığı üzerindeki olası uzun süreli etkileri hakkında endişelendirmektedir.
2. HEV ışık ışınları gökyüzünün mavi görünmesini sağlar.
Görünür ışık spektrumunun mavi ucundaki kısa dalga boylu, yüksek enerjili ışınlar, atmosferdeki hava ve su moleküllerine çarptığında diğer görünür ışık ışınlarından daha kolay dağılır. Bu ışınların daha yüksek derecede dağılması, bulutsuz bir gökyüzünün mavi görünmesini sağlar.
3. Göz, mavi ışığı engellemede çok iyi değildir.
Yetişkin insan gözünün (kornea ve mercek) anterior yapıları, UV ışınlarının göz küresinin arkasındaki ışığa duyarlı retinaya ulaşmasını engellemede çok etkilidir. Aslında, güneş gözlüğü takmasanız dahi güneşten gelen UV radyasyonunun yüzde birinden daha azı ancak retinaya ulaşır.
(Bununla birlikte, UV'nin yüzde 100'ünü engelleyen güneş gözlüklerinin bunları ve gözün diğer kısımlarını katarakt, kar körlüğü, pinguekula ve/veya pterjium ve hatta kansere yol açabilecek hasarlara karşı korumada şart olduğu unutulmamalıdır.)
Diğer yandan, neredeyse tüm görünür mavi ışık kornea ve merceğin içinden geçer ve retinaya ulaşır.
4. Mavi ışığa maruz kalmak makula dejenerasyonu riskini artırabilir.
Mavi ışığın retinaya (gözün arkasındaki iç astar) kadar nüfuz etmesi önemlidir, zira laboratuvar çalışmaları mavi ışığa çok fazla maruz kalmanın retinadaki ışığa duyarlı hücrelere zarar verebileceğini göstermiştir. Bu, kalıcı görme kaybına yol açabilen makula dejenerasyonunu andıran değişikliklere neden olur.
Ne kadar doğal ve insan yapımı mavi ışığın retina için "aşırı fazla" mavi ışık olduğunu belirlemek için daha fazla araştırmaya ihtiyaç duyulmasına rağmen, birçok göz doktoru bilgisayar ekranlarından, akıllı telefonlardan ve diğer dijital cihazlardan gelen mavi ışığa maruz kalmanın bir kişinin yaşamının ilerleyen dönemlerinde makula dejenerasyonu riskini artırabileceği konusunda endişelidir.
5. Mavi ışık dijital göz yorgunluğuna katkıda bulunur.
Kısa dalga boylu, yüksek enerjili mavi ışık diğer görünür ışıklardan daha kolay dağıldığı için kolayca odaklanamaz. Önemli miktarda mavi ışık yayan bilgisayar ekranlarına ve diğer dijital cihazlara baktığınızda, bu odaklanmamış görsel "gürültü", kontrastı azaltır ve dijital göz yorgunluğuna katkıda bulunabilir.
Araştırmalar, 450 nm'den (mavi-mor ışık) daha küçük dalga boylarına sahip mavi ışığı engelleyen camları kontrastı önemli ölçüde arttırdığını göstermiştir. Dolayısıyla, sarı renkli cama sahip bilgisayar gözlükleri dijital cihazlara uzun süre bakarken konforu artırabilir.
6. Katarakt ameliyatından sonra mavi ışık koruması daha da önemli olabilir.
Yetişkin insan gözündeki mercek, güneşin UV ışınlarının yaklaşık yüzde 100'ünü engeller. Normal yaşlanma sürecinin bir parçası olarak, gözün doğal merceği nihayetinde retinaya zarar verme ve makula dejenerasyonu ve görme kaybına yol açma olasılığı en yüksek mavi ışık tipi olan kısa dalga boylu mavi ışığı da engeller.
Kataraktınız varsa ve katarakt ameliyatı olmak üzereyseniz, cerrahınıza bulutlu doğal merceğinizi değiştirmek için ne tür bir intraoküler lens (IOL) kullanacağını ve IOL'nin ne kadar mavi ışık koruması sağladığını sorun. Katarakt ameliyatından sonra, özellikle de bilgisayar ekranının önünde uzun saatler geçiriyor veya diğer dijital cihazları kullanıyorsanız, özel bir mavi ışık filtreli camı olan gözlüklerden faydalanabilirsiniz.
7. Tüm mavi ışıklar kötü değildir.
Peki, tüm mavi ışıklar sizin için kötü müdür? Neden mavi ışığı sürekli olarak engellemiyoruz?
Kötü bir fikir. Bir miktar mavi ışığa maruz kalmanın sağlık için gerekli olduğu iyi şekilde belgelenmiştir. Araştırmalar, yüksek enerjili görünür ışığın uyanıklığı artırdığını, hafızaya ve bilişsel işleve yardımcı olduğunu ve ruh halini iyileştirdiğini göstermiştir.
Aslında, ışık terapisi olarak adlandırılan bir tür terapi, genellikle sonbaharda başlayan ve kış boyunca devam eden mevsim değişiklikleri ile ilişkili semptomları olan bir depresyon türü olan mevsimsel duygudurum bozukluğunu (SAD) tedavi etmek için kullanılmaktadır. Bu terapi için ışık kaynakları, önemli miktarda HEV mavi ışık ışınları içeren parlak beyaz ışık yayar.
Ayrıca, mavi ışık vücudun doğal uyku/uyanıklık döngüsü olan sirkadiyen ritmin düzenlenmesinde çok önemlidir. Gündüz saatlerinde mavi ışığa maruz kalmak, sağlıklı bir sirkadiyen ritmin korunmasına yardımcı olur. Ancak gece geç saatlerde çok fazla mavi ışık (örneğin bir tablette veya e-reader'da e-kitap okumak) bu döngüyü bozabilir ve potansiyel olarak uykusuz gecelere ve gündüz yorgunluğuna neden olabilir.
Mavi ışık filtreleri ve koruyucu gözlük
Telefonunuzu özellikle mesajlaşma, e-posta ve web'de gezinme için çok fazla kullanıyorsanız, mavi ışık maruziyetini azaltmanın uygun bir yolu mavi ışık filtresi kullanmaktır.
Dijital elektronik cihazlar, göz yorgunluğuna neden olabilecek ve zamanla göz sorunlarına yol açabilecek mavi ışık yayar.
Bu filtreler akıllı telefonlar, tabletler ve bilgisayar ekranları için bulunmaktadır ve bu cihazlardan yayılan önemli miktarda mavi ışığın ekranın görünürlüğünü etkilemeden gözlerinize ulaşmasını önler. Bazıları, aynı zamanda cihazınızın ekranını çizilmelere karşı koruyan ince temperli camdan yapılmıştır.
Yukarıda belirtildiği gibi, bilgisayar gözlükleri bilgisayarlardan ve diğer dijital cihazlardan kaynaklanan mavi ışık maruziyetinin azaltılması için de faydalı olabilir. Bu özel amaçlı gözlükler, görme düzeltmesine ihtiyacınız yoksa veya görmenizi düzeltmek için rutin olarak kontakt lens takıyorsanız gözlük reçetesi olmadan da alınabilir. Veya görmenizi özellikle cihazlarınıza baktığınız mesafeye göre optimize etmek için özel olarak reçete edilebilirler.
Eğer presbiyopiniz varsa ve rutin olarak progresif camlara veya bifokal camlar kullanıyorsanız, tek odaklı numaralı bilgisayar gözlükleri, tüm bilgisayar ekranınızı net bir şekilde görmeniz için çok daha geniş bir görüş alanı sunarak ek bir avantajı sağlar. (Ancak, bu tür bilgisayar gözlüklerinin yalnızca kol uzunluğundaki nesneleri görmek için olduğunu ve araç sürme veya diğer uzağı görme ihtiyaçları için kullanılamayacağını unutmayın.)
Ayrıca, bazı cam üreticileri, göz kamaşmasını azaltan ve hem doğal güneş ışığı hem de dijital cihazlardan kaynaklanan mavi ışığı engelleyen özel yansıtıcı olmayan kaplamaya sahip camlar piyasaya sürmüştür. Ayrıca hem iç hem de dış mekanda UV ve mavi ışığa karşı kusursuz koruma sunan ve aynı zamanda konforu artırmak ve göz kamaşmasını azaltmak için UV ışınlarına yanıt olarak otomatik olarak kararan fotokromik cam kullanmayı da düşünebilirsiniz.
Bilgisayarınıza ve diğer dijital cihazlara bakmak ve gözlerinizi mavi ışıktan korumak amacıyla ihtiyaçlarınıza en uygun görme düzeltmesi ve cam özelliklerini öğrenmek için göz doktorunuza danışın.
Sayfa yayınlandı 1 Eylül 2020 Salı
